تعداد مصرف‌کنندگان دخانیات در زامبیا رو به افزایش است و یکی از مهم‌ترین دلایل آن نبود سیاست‌های مالیاتی قوی است. از زمانی که در سال 2007 تورم تعدیل شد، هیچ تغییری در سطوح مالیات بر دخانیات ایجاد نشده است.
برآوردها نشان می‌دهد که میزان مرگ و میر مرتبط با دخانیات در زامبیا از 3000 نفر در سال 1990 به 8000 نفر در سال 2015 رسیده است. از طرفی استفاده از تنباکو بر اقتصاد زامبیا تاثیرگذار است. هزینه‌های سیگار کشیدن، شامل هزینه‌های بهداشتی، زیان‌های بهره‌وری، هزینه‌های مربوط به سوء تغذیه و کمبود سرمایه در آموزش و پرورش را شامل می‌شود. هزینه‌های تولید محصولات تنباکو منابع را از محصولات و خدمات ضروری و مناسب منحرف می‌کند.
کارشناسان معتقدند دلیل اصلی افزایش مصرف سیگار در زامبیا، قیمت پایین سیگار است. با تنظیم نرخ تورم قیمت سیگارهای ساخته شده در کارخانه کاهش می‌یابد. علاوه بر این قیمت سیگار با افزایش درآمد واقعی در زامبیا هماهنگ نیست. این پویایی قیمت‌ها سبب افزایش قابل توجه قیمت سیگار شده است.
پژوهشی به تازگی در نشریه “کنترل دخانیات” با همین موضوع منتشر شده است (آوریل 2018) که به بررسی محصولات دخانی و نقش مالیات در کاهش آن پرداخته است.
محققان این پژوهش می‌گویند سیگارهای دست‌ساز که جایگزین ارزان‌تری نسبت به سیگارهای تولید کارخانه محسوب می‌شوند، شیوع بالایی دارند. در این تحقیق احتمال استفاده از سیگارهای دست‌ساز و کارخانه‌ای مدل‌سازی شده است. داده‌ها از سال 2012 تا سال 2014 از پیمایش “کنترل بین‌المللی دخانیات” به دست آمده است.
نتایج این تحقیق نشان داد که سیگارهایی که بصورت دستی پیچیده می‌شوند و سیگارهایی که در کارخانه تولید می‌شوند جایگزین هم هستند. علاوه بر این سیگار دستی به عنوان جایگزین ارزان قیمت سیگار تولید شده در کارخانه بسیار شایع است. وقتی یکی از محصولات گران می‌شود، برخی از مصرف‌کنندگان یا از برندهای دیگر استفاده می‌کنند یا به سمت محصولات دیگر می‌روند.
این مطالعه به عنوان راه حل تاکید می‌کند که افزایش مالیات بر درآمد سیگار با افزایش قیمت مربوط به آن می‌تواند به میزان قابل توجهی مصرف سیگار در زامبیا را کاهش دهد. علاوه بر این، کاهش تفاوت قیمت بین محصولات، جایگزینی آن‌ها را کاهش خواهد داد.
از آنجایی که استفاده از سیگارهایی که به صورت دستی درست می‌شوند با وضعیت اقتصادی پایین ارتباط دارد، تلاش برای کاهش استفاده از آن می‌تواند با استفاده از روش‌های قیمت‌گذاری و مالیاتی و کمک به توقف آن، به کاهش نابرابری‌های بهداشتی و پیامدهای منفی اقتصادی استفاده از دخانیات توسط فقرا در جامعه زامبیا بیانجامد. در نتیجه نابرابری‌های بهداشتی و پیامدهای اقتصادی مصرف دخانیات که توسط فقرا تجربه شده‌است کاهش می‌یابد.
